روز مباهله پیامبرگرامی اسلام
زلال وحی
فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکمُ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلی الْکاذِبِین. (آل عمران: 61)
هرگاه بعد از دانشی که به تو رسیده، کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو بیایید فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم، سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم.
در آیه مباهله، دریایی از معارف و آموزه های ناب و انسان ساز نهفته است. این آیه به جز معرفی نزدیک ترین افراد به رسول گرامی، حاوی پیام های دیگری است که فهرست وار به آنها اشاره می شود:
1. استمداد از غیب، بعد از به کارگیریی توانایی های عادی؛
2. زن و مرد دوشادوش هم و در کنار همدیگر مطرح اند؛
3. اگر انسان به هدف خود ایمان داشته باشد، حاضر است حتی خود و نزدیک ترین بستگانش را در معرض خطر قرار دهد؛
4. آنچه در دعا کردن مهم است، انگیزه ها و شخصیت هاست، نه تعداد و کثرت جمعیت؛
5. در مجالس دعا باید کودکان را شرکت داد؛
6. دعا سلاح مؤمن است؛
7. استدلال را باید پاسخ داد، ولی مجادله و لجاجت را باید سرکوب کرد؛
8. اگر شما محکم بایستید، دشمن به دلیل باطل بودن عقب نشینی می کند؛
9. قوام و اساس دین به سبب همین چند نفر است وگرنه پیامبر می توانست خود شخصاً نفرین کند؛
10. خدا و پیامبر با این عمل به همه ما می فهمانند که این افراد یاران و نزدیکان رسول خدا(ص) در دعوت به حق و هدف او هستند وهمراه او آماده استقبال از خطر و ادامه دهنده حرکت اویند.1
احادیث
1. امیر مؤمنان، حضرت علی(ع)
«شما را به خدا سوگند می دهم، آیا در میان شما کسی نزدیک تر به رسول خدا(ص) در رَحِم هست و کسی که رسول خدا(ص) او را نفس خود خوانده و فرزندان او را فرزندان خود و زنان او را زنان خود، خوانده باشد، غیر از من وجود دارد؟1
نصاری چیزی را ادعا کردند، پس خداوند در مورد آنان این آیه را فرستاد: «فَمَنْ حَاجّک.... » پس نفس من نفس رسول خداست و «نساء»، همان فاطمه است و «ابناء»، حسن و حسین اند. سپس آن قوم پشیمان شدند و از رسول خدا خواستند که آنان را از مباهله معاف دارد و رسول خدا آنها را معاف داشت. قسم به خدایی که تورات را بر موسی و فرقان را بر محمد(ص) فرستاد، اگر با ما به مباهله برمی خاستند، هر آینه به صورت میمون ها و خوک هایی مسخ می شدند.2
1. شیخ طبرسی، احتجاج، ج 1، ص 118.
2. محمد محمدی ری شهری، موسوعة علی بن ابی طالب(ع)، ج 8، ص 9.
2. حضرت امام حسن(ع)
«جدم در روز مباهله از میان جان ها، پدرم و از میان فرزندان، مرا و برادرم حسین را و از میان زنان، فاطمه مادرم را آورد. پس ما اهل او و گوشت و خون او هستیم. ما از او هستیم و او از ماست».1
1. امالی، ص 561.
3. حضرت امام رضا(ع)
«خداوند پاکان بندگان خود را در آیه مباهله مشخص ساخته است و به دنبال نزول این آیه، پیامبر، علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را با خود به مباهله برد. این مزیتی است که هیچ کس در آن بر اهل بیت(ع) پیشی نگرفته و فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرفی است که قبل از آن، هیچ کس از آن برخوردار نبوده است».1
1. بحارالانوار، ج 35، ص 257.
4. هارون الرشید
هارون الرشید از امام موسی بن جعفر(ع) پرسید: چرا شیعیان شما از تعبیرشان در مورد شما به «یا بن رسول الله» دست برنمی دارند، درحالی که شما فرزند علی و فاطمه هستید و فاطمه ظرف تولد فرزند بود. در واقع فرزند به پدر منسوب می گردد، نه مادر. آن حضرت در جواب، پس از استشهاد به آیه 84 سوره انعام: «وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَیعْقُوبَ کلاًّ هَدَینَا وَنُوحًا» چنین فرمود: «همه امت اسلام از نیکوکار و بدکار اتفاق نظر دارند که چون آن شخص نجرانی را پیغمبر به مباهله فراخواند، در کساء او جز علی و فاطمه و حسن و حسین کس دیگری نبود و خداوند فرمود: «فَمَنْ حَآجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ»، پس تأویل «ابنائنا» حسن و حسین و تأویل «نسائنا» فاطمه و تأویل «انفسنا» علی بن ابی طالب(ع) بود.1
1. شیخ مفید، اختصاص، ص 54.
اشاره
معنای مباهله
حمید رحمانی
مباهله در لغت به معنای رها کردن و واگذاشتن است1 و در اصطلاح، زمانی که دو یا چند نفر در موضوعی اختلاف داشته باشند و هیچ یک حاضر نباشد نظر دیگری را بپذیرد، در یک جا جمع می شوند و به درگاه خدا تضرع می کنند و از خداوند می خواهند آن کس را که بر باطل است، رسوا کند و مورد لعن و مجازات خود قرار دهد.
واقعه مباهله در زمانی به وقوع پیوست که نبی اکرم(ص) در مدینه به تبلیغ دین اسلام و عرضه آیات الهی می پرداخت تا اصول و مبانی دینی را با تلاش های مستمرشان بنا نهند که کامل تر از ادیان پیشین، می خواست سعادت دنیوی و اخروی انسان ها را تضمین کند، به شرط آنکه مردم با بهره گیری از قوه تشخیص عقل و دلشان حقیقت و درستی را تشخیص دهند و دستورهای الهی آن را اجرا کنند.
1. لسان العرب، ج 1، ص 522.
مباهله، اثبات برتری دین اسلام
پیامبر اسلام به موازات مکاتبه با سران دولت ها و مراکز مذهبی جهان، نامه ای به اسقف نجران نوشت و طی آن نامه، ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت نمود. هیئتی از مسیحیان نجران به اتفاق چند نفر از رؤسا و بزرگان خود به نمایندگی برای گفت وگو به نزد رسول الله(ص) آمدند تا درباره دعوت پیامبر آگاهی یابند و پرسش های خود را که اساسی ترینشان درباره جایگاه حضرت عیسی(ع) بود، با ایشان در میان بگذارند و پاسخی لازم و قانع کننده دریافت کنند، اما وقتی پیامبر با منطق و استدلال و بیان آیات الهی چگونگی دعوت و رسالت خویش را بر آنها عرضه و دیدگاه صحیح و به حق را درباره ابعاد وجودی حضرت عیسی(ع) بر ایشان بیان کرد، مسیحیان نپذیرفتند و بدون هیچ دلیل قانع کننده ای بر حرف خویش پافشاری کردند و راه لج بازی را در پیش گرفتند.
رسول خدا(ص) از آنها خواست تا به مانند خود ایشان، فرزندان و زنان و نفوسشان را در محلی گرد هم آورد و در آنجا در مقابل همگان از خداوند بخواهد تا حقیقت را روشن کند و دروغ گویان را به عذاب برساند. در روز موعود، پیامبر تنها با اهل بیت خود، علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع)، بدون اینکه جمعیت را همراه خود کنند در محل مقرر حضور پیدا کردند. مسیحیان که از پیش قرار گذاشته بودند اگر پیامبر با جمعیتی بزرگ و سر و صدا، پا به عرصه مباهله نهادند، به هیچ عنوان عقب نشینی نکنند، مبارزه کنند. وقتی آرامش و قاطعیت رسول خدا(ص) را که تنها به همراه اهل بیتش(ع) به سراغ آنها آمده بود، مشاهده کردند، مباهله نکردند و راه مصالحه در پیش گرفتند و به شرایط ذمه تن در دادند. این گونه شد که پیامبر به مانند بسیار صحنه های دیگرِ مواجهه شان با شکاکان پیروز شدند و ثمره آن را برای همیشه برای اسلام و پیروان آن باقی گذاشتند.
مباهله در اسلام یکی از روش های مسالمت آمیز در مبارزه های فرهنگی به شمار رفته و موجب فروپاشی روحیه و اطمینان کاذب مخالفان به اعتقادشان قلمداد شده است.1
1. محمدحسین فضل الله، من وحی القرآن، ج 6، ص 64.
آثار مباهله
وقتی پیامبر خدا با توکل به ایمان ناب و استوارشان تنها با چهار نفر از خاصان و نزدیکانشان در مقابل دیدگان همه مباهله را پذیرفتند، بیش از پیش حقانیت دین اسلام در دعوت به پرستش خدای یکتا و دوری از شک و تردید بر همگان به ویژه اعراب و مسیحیان آشکار گشت و همچنین رسول الله(ص) اهل بیت(ع) خود را که آنها نیز مانند وی امانت دار اسرار الهی بودند، به طور رسمی به مردم معرفی کرد تا سرآمدان خاندان نبوی و امامت به حق فرزندانشان را به مسلمانان بشارت دهند؛ آنچه تا امروز همچنان به عنوان مستمسک همه دل شکستگان و حقیقت جویان برای پذیرفته شدن در درگاه بنده نواز الهی پاس داشته می شود.
با واقعه مباهله، علاوه بر ظهور حقانیت اسلام در برابر مسیحیت، چند مسئله حیاتی دیگر برای مسلمانان به اثبات رسید که افضلیت علی(ع) و زهرا(س) و حسنین (ع) و دلالت آیه مباهله بر امامت علی(ع) از آن جمله است.
پیام های واقعه مباهله
از داستان مباهله می توان پیام های زیر را به دست آورد:
1. اگر انسان ایمان به هدف داشته باشد، حاضر است خود و نزدیک ترین بستگانش را در معرض خطر قرار دهد.
2. در مجالس دعا، کودکان را نیز با خود ببریم.
3. استمداد از غیب، پس از به کارگیری توانایی های عادی است.
4. در دعا، حالات اهل دعا مهم است، نه تعداد آنها؛ گروه مباهله کننده پنج نفر بیشتر نبودند.
5. زن و مرد در صحنه های مختلف دینی، در کنار همدیگر مطرح اند.
6. علی بن ابی طالب(ع)، جان رسول الله(ص) است.
7. اهل بیت پیامبر، مستجاب الدعوة هستند.
8. فرزند دختری، همچون فرزند پسری، فرزند خود انسان است. بنابراین، امام حسن و امام حسین(ع) فرزندان پیامبرند.1
1. محسن قرائتی، تفسیر نور، ج 2، ص 78.
گفتار مجری
در تاریخ بیست و سه ساله بعثت پیامبر اکرم(ص)، روزهای بسیار مهم و سرنوشت سازی به ثبت رسیده است که ویژگی های منحصر به فردی دارد. هریک از رخدادهایی که در ایام الله هست، به تنهایی برای اثبات حقانیت اسلام کافی است. ذکر و یادآوری ایام الله و تفکر درباره آن، فایده های بسیاری برای مسلمانان دارد، از جمله ارتقای دانش و آگاهی، عبرت آموزی و تقویت پایه های اعتقادی. یکی از این رویدادهای مهم و ممتاز، روز مباهله است که در آن، توحید، نبوت و امامت، در کامل ترین چهره ها جلوه کرد و حقیقت ناب و نورانی خود را نشان داد.
در این واقعه عظیم و رویداد سترگ، مسلمانان به حقایقی پنهان از دین خود دست یافتند و فهمیدند نام نورانی پیامبر خاتم و خاندان عزیز او، در کتاب های آسمانی پیامبران پیشین آمده است و همه انبیای سلف بشارت ظهور او را داده اند. ازاین رو، شایسته است مسلمانان چنین روزی را جشن بگیرند؛ روزی را که در آن، اهل کتاب به حقانیت اسلام اقرار و اعتراف کردند. شایان توجه است که چنین حادثه شگرف و شگفتی، تنها یک بار در تاریخ بعثت پیامبر پیش آمد و هرگز تکرار نشد.
سخن بزرگان
1. ابوبکر جصّاص
ابوبکر جصّاص، از علمای اهل سنت در قرن چهارم، می گوید:
راویان تاریخ و ناقلان آثار و اخبار و مورخان، هیچ گونه اختلافی ندارند که پیامبر در روز مباهله، درحالی که دست حسن و حسین(ع) را به دست داشت و علی(ع) و فاطمه(س) همراهش بودند، برای مباهله با نصاری حاضر شد و مسیحیان نجران را به مباهله دعوت کرد.1
2. روایاتی که عبدالله بن عباس و دیگران، از پیامبر گرامی اسلام(ص) (در شأن نزول آیه مباهله) نقل کرده اند، متواتر است. مضمون این اخبار چنین است که پیامبر اکرم(ص) در روز مباهله، علی و حسن و حسین(ع) را به همراه داشت و فاطمه(س) در پشت سر آنها حرکت می کرد و با این افراد جهت مباهله حاضر شد و فرمود: «اینها، فرزندان ما و نفوس ما و زنان ما هستند».2
1. احکام القرآن، ج 2، ص 16.
2. معرفة علوم الحدیث، ص 50.
3. علامه طباطبایی
ابوبکر جصّاص رازی می گوید:
هر فرد باایمان با تأسی به نخستین پیشوای اسلام می تواند در راه اثبات حقیقتی از حقایق اسلام با مخالف خود به مباهله بپردازد و از خداوند برای او درخواست عذاب کند و فردی از مسیحیان و کلیمیان که بخواهد این معجزه الهی را از نزدیک مشاهده کند، می تواند با فردی از افراد باایمان اسلام در مورد حقانیت اسلام به مباهله برخیزد و نتیجه آن را با دیدگان خود مشاهده نماید.1
1. المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی، ج 3، ص 353.
نکته ها
اعمال روز مباهله
شکوه و عظمت حادثه مباهله، آن روز تاریخی را به عنوان یکی از ماندگارترین روزهای تاریخ اسلام قرار داد و آن روز به عنوان روز جشن و شادی و شکرگزاری به درگاه حق و به عنوان یادآور عظمت اصحاب کساء، در حافظه تاریخ ثبت شد. به همین علت، در روز 24 ذی الحجه، همانند عید غدیر، آداب ویژه ای منظور شده است که برخی از اعمال آن روز عبارتند از:
1. غسل کردن که نشان پالایش ظاهر از هر آلودگی و آمادگی برای آرایش جان و صفای باطن است؛
2. روزه گرفتن که سبب شادابی درون است؛
3. اقامه کردن دو رکعت نماز؛
4. خواندن دعای مخصوص این روز که به دعای مباهله معروف، و شبیه دعای سحر ماه رمضان است.
5. همچنین در این روز، خواندن زیارت امیرالمؤمنین به ویژه زیارت جامعه روایت شده است. احسان به فقرا و محرومان به تأسی از مولی الموحدین، علی(ع) که در رکوع نمازش به نیازمند احسان فرمود، سفارش شده است.1
1. مفاتیح الجنان، ص 481.
بخش هایی از دعای روز مباهله
خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و به من شادی و خرّمی، استقامت و گشایش، عافیت و سلامت و کرامت، روزی پاک و فراوان و هر نعمت و وسعت که نازل شده یا از آسمان به زمین نازل می شود، قسمت کن. خداوندا! اگر گناهان، چهره مرا نزد تو فرسوده اند و میان من و تو حایل شده اند و حالم را نزد تو دگرگون کرده اند، از تو درخواست می کنم به نور آبرویت، که خاموش نشود و به آبروی حبیبت، محمد مصطفی(ص) و به آبروی وصی ات، علی مرتضی(ع) و به حق اولیایت که آنها را برگزیدی، که بر محمد و آل محمد درود بفرستی و هر گناه که کرده ام، بیامرزی و مرا در باقی مانده عمرم محفاظت کنی.
خداوندا! من مطیع توام؛ پس، از من خشنود باش. عملم را ختم به خیر کن و ثواب آن را برایم در بهشت مقرر دار و آنچه خود سزاوار آنی، برای من انجام ده، ای سزاوار آمرزش! رحمت فرست بر محمد و آل محمد و به رحمت خود به من رحم کن، ای مهربان ترینِ مهربانان.1
مباهله، در ماه ذی الحجه و محل آن در روزگار پیامبر در بیرون شهر مدینه بوده که اکنون داخل شهر قرار گرفته و در آن محل، مسجدی به نام «مسجد الإجابة» ساخته شده است. فاصله این مسجد تا «مسجد النّبی» تقریباً دو کیلومتر است.2
Very energetic article, I enjoyed that a lot. Will there be a part 2?